Duela hamar urte bukatu nuen liburua eta geroztik beste proiektu, beste ideia, beste liburu batzu izan ditut buruan. Baina, duela bi hilabete inguru konturatu nintzen, liburuak ez direla sekula amaitzen, posible dela istorioek beraiek bakarrik idazten jarraitzea, autorerik gabe ere.
Paul Auster
Paul Auster New Jerseyn jaio zen eta ez New Yorken. New Jersey, Hudson ibaiaren bestaldean dago eta beste hiri bat izateaz gain, beste estatu bat ere bada. New Jerseyn bizi dena, New Yorkeko Brooklyn auzoan bizi dena bezain gertu dago Manhattango irlatik –Brooklynen kasuan beste ibai bat, East River, horixe baino ez dago tartean–, baina hala ere, beste mundu batean bizi da. Lana eta bizitza soziala New Yorken egiten duen jende asko bizi da New Jerseyn, alokairua askoz merkeagoa delako. Newyorkerrek gutxietsi egiten dituzte ordea New Jerseykoak, «han ez dago ezer» diote, «bestaldea» da hura. Party batean neska batekin ligatu eta eman diozun txarteltxoan dagoen telefono zenbakiak New Jerseyko aurrezenbakia duela ohartzen bada, egon seguru, neska horrek ez dizu sekula deituko.
Paul Austerrek baina, New Jersey ez, baizik eta New York du hezurretaraino sartua. Bere aiton-amonak Central South Parkeko 240.ean bizi izan ziren, Columbus Circle ondoan, eta txikitan etxe hartara egindako bisitetan ulertu bide zuen New York zela bere hiria. Zenbait urte beranduago, Antoine de Saint-Exupery bere aiton-amonen etxe berberean bizi izan zela jakingo zuen, berak haurtzaroko igande arratsaldeak pasa zituen etxe hartan idatzi zuela hain zuzen Printze txikia. Austerri sarritan leporatu izan zaio kasualitateekin gehiegi jokatzea, baina bere istorioak erabat gertagarriak dira New York apur bat ezagutzen duen edonorentzat. Milioika pertsona bizi arren, hiria dial erraldoi bat baita, eta zure sintonia eta animo egoera berean dauden ehunka horiek, azkenean ikusi egiten dituzu han eta hemen, eta ez derrigorrez logikaren arabera ikusi beharko zenituzkeen lekuetan bakarrik. Paul Austerren Timbuktu liburuko protagonistetako batek tostadora transparenteak asmatu nahi lituzke, ogia xigortu ahala zenbateraino belztu den ikusi eta sobera ez erretzeko, norberak bere gustura tostatutako tostadak egin ahal izateko. New York bezalako hiri batean bizi den pertsona bati bakarrik burura dakioke halakorik, Chrysler Building eta Manhattango irlako beste hainbat etxeorratz horixe baitira: tostadora erraldoiak. Norberak eskuetan hartu nahiko luke tostadora gardena, eta barruak arakatu.
Zergatik idazten duen galdetzen diotenean ere New Yorki buruz hitz egiten du Paul Austerrek. New York Giants taldearen estadioan, zortzi urte zituelarik harrapatuta geratu zen partiduaren ostean bere gurasoekin eta haien lagun zen bikote batekin. Jendea ateratzeko zain geratu ziren nonbait firin-faran, eta ohartzerako ate guztiak itxita topatu zituzten. Halako batean, aldageletako ateska batetik ateratzear zeudenean, Paul Auster txikiak Willie Mays bistatu zuen kaleko jantziekin: bere beisboleko izarra. Autografoa eskatzera joan eta Willie Mays irribarretsu eta prest agertu zitzaion.
–Emango ez diat ba… Baduk arkatz bat?
Ez zeukan arkatzik. Ez berak, ez bere gurasoek, ez gurasoen lagunek. Eta jakina, beisbol jokalari batek arkatz bat soinean eramatea dibinidadeari gehiegi eskatzea litzateke. «Geroztik» dio Paul Austerrek «beti daramat arkatz bat nirekin». Ahor, zergatik idazten duen.
New Yorken nintzela, urte guztia pasa nuen Austerrek liburu bat noiz aurkeztuko zain. Bitartean, Smoke filmeko kanpoko sekuentziak errodatu ziren Brooklyngo Park Slope auzoan izan nintzen argazkiak ateratzen, Harvey Keitelek egiten zuen bezala: egunero, ordu berean, enkoadre berdinarekin argazki beti berdin eta beti ezberdin bat ateraz. Park Slope auzoan bizi da gaur egun Paul Auster, Prospect parke erraldoiaren ondoan. Brooklyngo zubia den katedral zoragarri hori ere hainbat aldiz zeharkatu nuen, Austerrek behin baino gehiagotan esan bezala, Donejakue bide berezi bat baita. Roebling aita-semeek buruturiko zubi hau garesti atera zitzaien: aita istripuz hil zen zubiko lanak ikuskatzen ari zela eta semea gurpildun aulki batean bizitza guztirako, beste ezbehar bat zela medio.
EEBBetako historia ezari eta pertsonaia esanguratsu ezari leporatu ohi zaio han kaleen izenak zenbaki hutsak izatea, baina zenbakiak baino gehiago dira: hiria ezagutuz gero, ez da gauza bera 135. kalea edo 14. kalea esatea, zenbakiek giro ezberdina esan nahi dute, sukar bat neurtzen duten diala dira: 42.ak bizio galduen garaia dakarkigu gogora, 52.ak jazz giro galduena, 14.enak hispanoen gorakada, 110.enak Harlemgo muga… Zenbaki bakoitzak badu bere kolorea, eta Austerren eleberrietan aski da esatea Lower East Side aldean bizi dela pertsonaia bat, pertsonaia horri buruz gauza asko jakiteko, hor bigarren nobela bat hasten dela ohartzeko.
Asteak joan eta asteak etorri, han ez zen Paul Austerren aurkezpenik. Etsia hartua nuenean, New Orleansen astebete pasa ondoren, egunkaria erosi eta egun horretan bertan The Screening Room aretoan Timbuktu liburua aurkeztekoa zela irakurri nuen. Normalean, liburu aurkezpenetan sarrera librea izaten da, baina honoko hau –nolaez– berezia zen, eta gonbidapena eskatzen zuten sartzeko: liburua aurkezteaz gain, Lulu on the bridge, Paul Austerrek zuzendu duen lehen filma ematekoak ziren. Telefonoz deitu nuen. Alferrik. Gonbidapenak agortuta zeuden. Amorratuta nengoen: astebete pasako nuen hiritik kanpora eta orduantxe iragarri behar aurkezpen ditxosozkoa. Kasualidadea.
Erranak erran, Manhattango TriBeCa auzoko The Screening Roomera joatea erabaki nuen. Nire esperantza bakarra: Euskaldunon Egunkariako akreditazioa. Sarreran jende dezente zegoen zain, ni bezalaxe, gonbidapenik gabe. Kazetarien zerrenda zuen emakumezkoarengana inguratu nintzen. Ez nengoen zerrendan, baina «in a very important newspaper from the northern Spain» idazten nuela esan nion lotsagabe, zerrenda kudeatzen zuena Austerrek Espainian zuen arrakastaren jakitun egon zedin errezatuz. Egunkariaren tiradaren berri galdetu zidan. Zalantza une baten ondoren «berrehun mila» esan nion, eta berak «Maybe I can get you in» esan zidan irribarrez. Berehala itsatsi zidan PRESS zioen pegatinatxoa eta baita doako ginebra bat hartzeko txartela luzatu ere. Barruan nengoen eta bi mesede t’erdi zor nizkion Egunkariako zuzendariari, baina hobe hark ezer jakiten ez bazuen, bestela, ziur kobratuko zizkidala.
Amarrua deskubritu eta doako ginebra hartzeko eskubidea galdu aurretik, edaria eskatu eta ukalondo ongi-hezitako batzuei zegokien tartea okupatu nuen taburetean eserita. The Screening Room pub baten itxurako lekua zen, eskailera batzu zeuden hondoan eta eskaileren goialdean, balkoi gisako bat, bigarren pisu ireki bat. Pentsatzekoa zen goialde hartan aurkeztuko zutela liburua. Orduan ikusi nituen: lehenbizi Siri Hustvedt, bere emaztea, New Yorkeko emakume argal eta ilehori betaurrekodun dotorea, eta haren ondoan Paul Auster. Aulkitik aItxatu eta barrarantz zetorren zerbait eskatzera. Berari begira geratu nintzen. Haien liburuak irakurri ondoren ezagutu izan ditudan idazle gehienek aurrez aurre halako dezepzio txiki bat sortu izan didate. Ez zitzaidan halakorik gertatu kasu honetan, ilezuriren bat gorabehera, liburuetako solapetako argazkietan zuen itxura bera zuen, begirada zorrotz berbera. Begira nuela ohartu zenean segundu pare batez begiratu zidan berak ere. «Esango diot zerbait?», pentsatu nuen. Ezetz erabaki nuen. Dena izorratzea lastima litzateke. Nire ezker begizuloan klasifikatuta gorde nuen bere begirada hura, hori bai. Aurkezpena ez zen beste munduko ezer izan. Segidan, alboko gela batean, Lulu on the bridge filma ikusi genuen: bala galdu batek kontzertuaren erdian zauritzen duen Harvey Keitel saxojolearen eldarnio antzeko bat da guztia, anbulantzian hiltzen ari den bitartean amestua. Filmaren hasierako sekuentziak The Screening Room hartan bertan zeuden errodatuak.
Liburuak sinatzeko ordua iritsi zen. lladan jarri nintzen, orduan behintzat, hitzen bat berarekin trukatuko nuelakoan: nire izena ulertu ez eta letraz letra esan beharko nion, gutxienez. Baina amerikarrengandik zerbait ikasi banuen, arazo praktiko gehienetan haiek arazoan zuk baino lehenago jada pentsatu dutela izan zen. Paul Auster sofa batean zegoen eserita eta hiru azafata zituen inguruan: lehenak liburua kendu eta sinatu behar zen orrialdean irekiarazi zidan, liburuaren solaparekin orrialde hura seinalatuz. Bigarrenak post-it bat itsatsi zuen liburuaren ezker solapan eta hirugarrenak, argibideak eman zizkidan: idazteko nire izena «capital letters, please» post-it-ean. Paul Austerrek liburua hartu, solapatxoan itsatsitako nire izena ikusi eta kopiatu egin zuen: «For Harkaitz, Paul Auster». Beste begirada bat trukatu nuen berarekin (honoko hau eskuineko begizuloan gorde nuen) eta etxerantz abiatu nintzen, euripean.
Haien liburuak irakurri ondoren ezagutu izan ditudan idazle gehienek aurrez aurre halako dezepzio txiki bat sortu izan didate. Ez zitzaidan halakorik gertatu kasu honetan, ilezuriren bat gorabehera, liburuetako solapetako argazkietan zuen itxura bera zuen, begirada zorrotz berbera. Begira nuela ohartu zenean segundu pare batez begiratu zidan berak ere. «Esango diot zerbait?», pentsatu nuen. Ezetz erabaki nuen. Dena izorratzea lastima litzateke.
Empire State piztu berri zuten eta hiriaren barruan harrapatuta egoteak gozotasun berezi bat sortarazten zidan. Kaleko homeless bakoitza izan zitekeen Paul Austerren pertsonaia bat, neroni ere bai. Hemendik aurrera ordea, Paul Auster bera ere nire pertsonaietako bat izan zitekeela otu zitzaidan. Denok ginen denon pertsonaia, eta hor zegoen gure ofizioaren grazia.
Anbulantzia bat pasa zen eta iruditu zitzaidan Harvey Keitel ote zihoan bertan, Lulu on the bridge filmean tiroz zauritutako saxojolea. Anbulantziak bere heriotza eta apur bat gu denona zertifikatu zuen sirenak itzali zituenean. Jada ez zegoen presarik ospitalerako. Anbulantzia mututzearekin batera aitaren egin nuen: fedegabeek errezatzen duten bezala, Mira Sorvinok filmaren amaieran aitaren egiten zuen bezalaxe, nagiak askatu eta oraindik bosteraino behintzat zenbatzen badakigula ziurtatzeko asmo apalarekin bakarrik.
Harkaitz Cano
«Auster egunak», Euskaldunon Egunkaria, 2001eko abuztuaren 19an