Neme berriro hasi omen da olerkiak idazten. Bizkarra zeharo zuritu ote zaio?
Gizaldiaren erdia atzoko eguzkiaren irteeran jaio zitzaionean, edo hil, hutsetik berrogei eta hamarrera jotzen badugu, liburuxka bat Lapurdiko argitaraldi batean, Axularren lurraldeetan, azal orlegia, Ikortaren marrazkiak, hitzaurrean «hemen nauzue berriro» hitz hutsekin gauza asko esaten hasi zen berriro Neme bere olerki miragarrietan. Bere etxean sartuta, Uztaritzen edo Angiozaharren ez dakit, ordulariak urteak markatzen zituelarik egon da Neme hogei urte munduaren berririk jakin gabe eta mundua bera gabe. Zuhaitzak izanen zituen sonak, denekin ezkonduta baina inorekin lotu gabea, eta gaur,
«mahaia igaliz beteta utziz,
ohea emazte hotzarekin,
gelak bere arnasarekin
eta maitasunarekin herria
joan zen
eta gure hezurren ordez
bereak printzatuko dituzte».
eta bihar,
«zerutik datozen lainoak eta zauriak,
gure herriaren kanpai-hotsak.
amaren sabeleko semeak,
gazteen barreak
etorriko direla gogoratzen digute».
Eta etzirako,
«eta hori dela bizitza.
Negarra dela bizitza.
Zigorraren mina dela.
Arkakusoen agintea, bizitza.
Odolik gabekoen menpea dela.
Eta hori dela bizitza».
Eta betiko,
«Badakit zer den heriotza
eta zer hezurrez betetako hilobia,
arnasarik gabeko ahoa,
txantxetan ari ez den hitza».
Orain duela hogei urte, lana elkarrekin egiten genuenean, teknikoak jaten genituen, apaizak hilobiratzen eta kritikoak ahazten eta Kafka irakurri genuen. Uharte batean jarri ginen bizitzen biok bakarrik, eta ez zen itsasontzirik etorri gure maitasuna etetera. Laranjak jaten genituen, eta biluzik ibili hondartzan, eta egunero itsas zabalean elkarrekin murgildu. Paradisuan bezalaxe. Behin dortoka bat ikusi genuen hondartzan, gure uhartera hiltzera etorri zen dortoka bat. Kutxatxo bat egin nion, eta Nemek gurutze bat ipini lurperatuta utzi genuen tokian. Eta «hemen jaio da behin betiko hondar hauen arnasa» egur zabal batean idatzita. Uhartetik etxerantz abiatu ginenean, bere olerkietan murgildu zen, eta nitaz ahaztu. Orduko liburu hartan, azalean marrazki beltz bat: Dortoka. Liburuaren izena ere hizki beltzetan: «Hemen jaio da behin betiko nire lokatz honen arnasa». Gaur arte. Eta gaur, bere olerki batean:
«Mundua hain arestikoa zelarik,
gauza askok ez zuen izenik
eta behatzarekin bereizi behar izaten ziren. Eskuetan hamar egiak
eta behatzetan luma bat eduki dut
nire gorputza pixkanaka zulatuz joateko,
arestiko mundu hori aurkitzeko».
Uhartean hasi nintzen pintatzen. Eta bere bizkar zurian egiten nituen boligrafoz nire lehendabiziko apunteak. Itsasoak garbituko zituen gero, ene bizkarreko apunte haiek. Nemek esaten zidanez «zure apunteek ez dute oraindik, eta ez ditut ikusten, sentitzen baizik, oinarririk aurkitu. Nire ornoaren zuzena pintatzen duzunean bakarrik iritsiko zara oinarrira. Hor, goitik behera, edo, espirituak garanez, behetik gorako zuzen horretan haseko gara». Baina bere atzoko liburuan ez da zuzen horretara iritsi. Eta Ikortaren marrazkietan oker gehiago daude zuzenak baino. Eta zergatik ez dit deitu? Iritsi naiz pinturaren funtsera, eta nire apunteak ezin zuzenagoak dira, behetik gorakoak, margo xinple batean. Eta bere bizkarrean edo itsas zabalaren ildoan daude nire bihotz eta apunteak. Apunte zuzenetan ote dago oinarria? Neme konturatu egin da. Estetika berri batera doa. Picasso bezala: begi galduak, alde batean biak, begia da bihotza eta bihotza alpargataz erabili behar litzatekeen gauza.
Eta gaur, Uztaritzen edo Angiozaharren, zuhaitzak senartzat harturik dago Neme gizaldiaren erdia atzoko eguzkiaren irteeran jaio zenean, edo hil zenean, hutsetik berrogei eta hamarrera jotzen badugu. Hil zenean. Bai ezean eta ezin bestean.
Anjel Lertxundi
«Hil zenean», Hunik arrats artean, Kriselu, 1970