Vanitas , Pieter Claesz, 1630. urtea

Gure sinestea

Gure sinestea

Ariman sinesten dut –bere izen arrunta emanez–, eta, beraz, konbentzitua nago ezen izaki bakoitzarengan badela kualitate psikiko bat, eta psyche delako hori ez dela, panmaterialista mekanizistek diotenaz oso bestela, ekaiaren gain-fenomenu huts bat (burmuinarena, gizakiarentzat eta beste animalientzat), baizik eta, aitzitik, fisika-kimika fenomeno arruntetatik jare dela, bere izate barnatsu eta sakonenean (nire iritziz, parapsikologiazko ikerketen bidez, gisa batez edo bestez, hori frogatua izan da), halako moldez non esan baikenezake arima dela, zentzu hertsian, errealitate bakarra. Bai, horraino iristen naiz, zenbaitetan aiher izaten bainaiz horixe pentsatzera: ezen nire arima propioa dela den errealitate bakarra.

Zenbait sistema metafisikok irakasten dutenaren aitzitik (Indiakoek, adibidez), nik neuk uste dut ezen arima hau guztiz pertsonala dela, nolabait bederen, ez baitut ukatzen ezaugarri interpsikiko bat ere baduela, baina, kristautasunak erakusten duenaren aitzitik, nik uste dut arima hori gu mundura sortu aurretik izan bazela, eta modu aktiboan izan ere –hala nola izanen den gu mundu honetan hil ostean ere. Ez dut erran nahi, hala ere, metenpsikosian sinesten dudala; erran nahi bailuke, arima bakoitzak gorputz batetik bestera tai gabe aldatu behar lukeela bere aitzineko bizitzako moral merezimenduak haragitze bakoitza eratuz (Karmaren ikasbidea). Antzinako druida zeltikoak konturatu ziren bezala, uste dut bakoitzaren arimak bizitza asko dituela eramaten mundu material desberdinetan, hein desberdinetan, baina «garai» absolutorik ez denaz gain, bizitza guziak garai berekoak dira, denbora berean gertatzen dira, baina hori beste kontu bat da…

Hein bakoitzean, «mundu» bakoitzean, arimak gorputz haragidun bat izan behar du, zeren aldi bakoitzean erran baikenezake arimaren kontzientzia dela gorputza: arimak bere ezagutza izan dezan bidea (Aristotelek zioen «arima gorputzaren forma da»). Horregatik, nahiz gorputza gauza iragankor eta bigarren mailakoa izan, Arimarekin erkatuz betiere hiltzera berez-doana, arima, berriz, beste plano batera iraganen delarik, ez da, haatik, gure gorputz hau, inola ere mespretxagarri, zenbait erlijio-sineslek egin ohi duten bezala, baizik eta, aitzitik, aintzat hartu beharra dago gure nortasun kontzientearen oinarri gisa, eta ondorioz, munduaz-haraindizale ororen diskurtsoen despit («die Hinterweltler»), aintzatespena zor diegu gure gorputzaren funtsezko tasunei, zeinak baitira Arimaren sinbolo eta armarri –baita tasunik ezdeusen eta apalenak berak ere, baina batez ere sakonenak: hots, sexuaren zentzua (gaelikoaz: rhyw, ingelesez Sexus, ikus kruoptadia II, 1883, 265: emakumeak, hordi zelarik / bere sexuaren giltza galdu zuen…) eta Arrazaren zentzua. Zentzuon balioa ukatzea, «izpirituaren» ustezko gailentasuna aitzakiatzat harturik, saldukeria eta ergelkeria besterik ez litzateke, zeren «aingerua imitatzen duenak piztia baitu imitatzen». 

Ariman sinesten dudanez gero, Jainkoarengan ere sinetsi beharko ote? Hori beste arazo bat da, erabat bestelakoa, nire ustez. Niretzat, arima bera aski da berberarentzat. Hala ere, bere bat-bedera izatearen zama astun bihurtzen zaionean, jainkoak ohoratzera kitzikatua izan ohi da gure arima hau, dela larritasunak hartaraturik, dela tribuko heroien arimen oihartzunaren gomutak, arima horiek, iraun ere, bizirik baitiraute Izatearen beste maila batzuetan.

Jon Mirande
Paris, 25/12/1962
«Hor c’hedrenn: II», Ar Stourmer aldizkaria,
1962. urtea, azaroa-abendua, 6. zenbakia, 70. orrialdea.
Joxe Austin Arrietak frantsesetik aldez aurretik
egindako beste itzulpenak kontutan hartuta itzulia

Mikel Soto

Munduaz haraindizaleen sinestea

Itzulpen baten itzulera

Artikulu hau da Txomin Peillenek Jon Mirande: Idazlan hautatuak (Gero, Bilbo, 1976) libururako materialak biltzen ari zenean bretoieratik itzuli zuen bakarra. Horrez gain, Merry Christmas poema itzuli zuen bretoieratik, Jonen lehenetarikoa, 1947an idatzia eta frantsesez idatzitako ohar batekin batekin argitu zuen jatorria: «Testu hau, jatorriz euskaraz idatzia, galdu egin zen, eta G. Pennaodek egilearen frantsesezko itzulpena eman zidan eta euskaraz paratu dut berriro». 

Hainbat urte geroago, Peillenek Miranderen idazlan hautatuetan bretoieratik itzulitako bi testu hauen historia kontatuko du. Beti bezain elegante norbaiti buruz zer edo zer txarra edo ez guztiz ona kontatu behar zuenean, Peillenek ez du Goulven Pennaoden izena ematen itzulpenaren iturri gisa, kontuok lotuta hari buruz ari dela ebidentea den arren. Hala dio: «Bere breiztar gogaide batek Miranderen bi idazlanen, Merry Christmas, Nere sinestea delakoen trukean, bretoi aldizkari baterako frantsesezko nekrologia bat eskaturik, zoritxarrez onartu nuen, handik urtebete igorri zidan belgar aldizkari batean argitaratua, bretoiak bere politika propaganda gaineratu zuela eta izenburua aldatu, nik idatzi Jon Mirande écrivain delakoari» (Txomin Peillen Karrikaburu: Jon Mirande, olerkaria. Jon Mirande poète parisien, Euskaltzaindia, Bilbo, 2012. 180. or.).

Peillenek aitortzen duenez, bere lagunaren obra osatzearren trukerako tratua egin zuen Miranderen lagun handia ere bazen Goulven Pennaod bretoiarekin eta, azkenean tratuaz damutu. Baina, edonola ere, euskal irakurleon eskura bi testu garrantzitsu utzi zituen Peillenek: Merry Christmas poema eta Nere sinestea artikulua. Hala bada, zertarako berriz itzuli azken lan hau?

Beste ezertan hasi aurretik, hitz egin dezadan apur bat artikuluaren dataz. Mirandek 1962ko azaro-abenduko Ar Stourmeren argitaratu zuen artikulua, baina sinatzerakoan, abenduaren 25ean idatzi duela dio; zera esan nahi dut, azaro-abenduko aldizkari batean ezinezkoa da bertako testuek abenduko azken egunekoak izatea, beraz, guztiak pentsarazten digu Mirandek nahita hautatu zuela data. 15 urte lehenago, egun berean, sinatzen du Merry Christmas poema, horrela amaitzen dena:

«Urkatu harrituak hegaztin mutiriak inarrosi zituen
eta kuakuatuz urrundu ziren
eta hila ihes, itxaroten, egurukitzen nuelarik, nere gana…
Hantik une batean nere baitan zegoen bere besoetan trinkatzen
ninduen eta haren zauri guztietatik
odola galtzen nuen nik.
…Abenduaren 25 bat zen. Kristau aroko mila bederatzi ehun
berrogeitazapigarren urteko Abenduaren 25.a Eguberri on». 

Zera gaineratzen du gaiari buruz Txomin Peillen lagunak poema honen oharrean: «Olerki iragarle honi gainera nezake 1972. urteko Eguberri astean bere buruaz beste egin zuela eta Mirande haren gomitari agertu ez zelako Tauriac jauna kezkatu eta familiarekin hila hamabost bat egunen buruan aurkitu» (Txomin Peillen Karrikaburu, 2012, op. cit. 69. or.).

Ez du merezi gehiago sakontzeak data horrek Miranderengan izan zezakeen esanguraz, izan daiteke kristauen kontrako mendeku bat, izan daiteke haurtzaroko «Rosebud» bat, izan daiteke aitak eta amak abenduan urteak betetzen zituztela, hala baitzen. 

Baina goazen «Nere sinestea» artikulua berriz itzultzeko arrazoiak azaltzen hastera. Artikulua ezaguna da eta egile ugarik, Txomin Peillenen hasi eta Joxe Azurmendin buka, sakon jorratu dituzte Mirandek berton azaldutakoak. Argitalpenok prestatzeko Miranderen lanak zein Miranderi buruzko lanak berrirakurtzen ari nintzela, Joxe Azurmendik Schopenhauer, Nietzsche, Spengler Miranderen pentsamenduan liburuan «Nere sinestea»-ri buruz esandakoak irakurri nituen berriz eta, apasionanteak izateaz gain, gaiari buruz liburuak zer dioen laburbiltzeko.

Azurmendik artikulu hori «Jakintza berri bat: Psikologi gaindikoa» eta «Nil igitur mors est poemaren giltza»rekin alderatu egiten dituela eta, berriz ere labur eta zabar, esan dezadan Azurmendik hainbat ezberdintasun edo kontraesan antzematen dituela Miranderengan arimaren eta gorputzaren gaietan aurretik idatzitakoekin. Arimarengan sinisten du bi kasuetan, baina aurretik gogotik bertatik sortutako birjakintza bada ere, «Nere sinestea»n gizakiaren arimari buruz mintzo da, bestelako azalpenik gabe. Beraz, bi testuen arabera gorputza hiltzerakoan arimak biziraungo duela dirudi, baina «Nere sinestea» artikuluan badirudi arima gure munduan mantenduko dela eta ez dela joango zelten Tir Na Nóc edo Gazteen Lurrera, ezta ere Nietzschek deskribatutako Lehen Izatearekin batzera. Azurmendik primeran deskribatzen ditu artikuluak Miranderen pentsamenduari buruz ondorio borobilik ateratzeko dituen arazo guztiak, baina, oraingo ikuspegitik esan daiteke orokorrean artikuluan badaudela susmoak pizten dizkioten elementuak. Horregatik hipotesi bat formulatzen du, ez ote den egongo Miranderengan, Nietzscheren kasuan bezala, garapen bat eta horregatik planteatzen du «Nere sinestea», Jakintza berri bat: Psikologi gaindikoa eta Haur besoetakoa eleberria baino hamabost bat urte geroagokoa dela. 

Goazen Joxeren azalpena, susmoak eta hipotesia irakurtzera.

Joxe Azurmendiri Euskal idazleak, gaur libururako Anton eta Ramon Egigurenek ateratako argazkia
Joxe Azurmendiren Schopenhauer Nietzsche Spengler Miranderen pentsamenduan
Oswald Spengler filosofo eta historialariaren erretratua. Alemaniako Bundesarchiv.
Jon Mirande, eskuinean, «Prix de Rassemblement Breton»-eko ekitaldian, 1969. urtean.

Joxe Azurmendi eta «Nere sinestea» 

«Alderatzen badira Jakintza Berri Bat eta “Nil igitur mors est” poemaren giltza alde batetik, Nere Sinestea-rekin bestetik, begietan kolpe ematen dute diferentzia batzuek. Jakintza berri bat 1951-1952ekoa da eta “Nil igitur” poemaren giltza ere 1952koa orobat, biok pentsabide berdintsuak agertzen bait dituzte Ortziren ttunttuna poemarekin oso ongi koadratuz. Baina noizkoa da Nere Sinestea? Lanen iturburuen berri ematen den lekuan ez da esaten Ar Stourmer aldizkari bretoinean agertu omen zela besterik, 6. zenb., asma zazu zein urtetan. G. Pennaod-ek De viris illustribus artikuluan dioskunez aipaturiko aldizkari bretoina bi urtez agertu zen, baina berriro urteak ez dizkigu esaten. Ezer ez dakidala eta hoberik jakin arte, hamabosten bat urte geroagokotzat emango nuke nik Nere Sinestea, h.d. Sorginen Jainkoak artikuluaren ingurukoa edo geroagokoa, protagonista zalantzaz be teta ageri duen Haur Besoetakoa baino geroagokoa nolanahi ere. Baina guzti honetan ezin susmo hutsetatik pasa nindekeela aitortzen dut.

Gauza bat ilun daukat Nere Sinestea-n: “Aitzitik, gure nortasun ezagutuaren oinarri bezala ezagutarazi behar da (gorputza), eta hortik (‘Die Hinterweltler’), hots, metafisikalarien mintzaldien gatik bere izatezko indarrak ohoratu behar dizkiogu”.

Zer da Hinterweltler horien kontu hau? Bistan dago Zarathustraren aipamen bat dela. Baina ez dut batere garbi ikusten parentesiaren sentidoa.

Also sprach Zarathustra-ko “Von den Hinterweltler” kapituluan, Miranderen testuinguruan bezala, gorputzaren balioa errebindikatzen da, egia. Lurrezkotasuna errebindikatzen da orobat, metafisikalarien kontra. “Beste munduaren” izenean mundu hau gutxiesten dutenei, hauxe beste mundurik ez dagoela, erantzuten zaie: eta agian ez da zera gabekoa, justu Nere Sinestea-n Mirandek baitesten badu, arima, hil ondorenean, “mundu honetan” biziko dela, hots, ez Gazteen Lurrik eta ez Lehen Batasunik aipatzen bada hemen ezertarako.

Gehiago dago. Nietzsche erabat Schopenhaueren jarraitun bezala hasi zen filosofian. Gero, ordea, Wagnerekin eten ondoren bereziki, Schopenhauergandik ere urrunduz joango da, 1878tik aurrera. Zarathustraren liburua 1883koa da. Eta justu esku artean darabilgun Von den Hinterweltlem kapitulua, liburuaren hasieran, autokritika bat da hain zuzen. Azken urteetan Nietzscheren pentsamenduak itzuli eta irauli asko egin du, eta eboluzio mingarri baten buruan arras Schopenhauergandik aldendu da, hots, Die Geburt der Tragödie-n azaltzen zuen planteamendu guztitik.

Bera ere azken finean metafisiko bat eta Hinterweltler bat izan zela orduan, aitortzen digu Nietzschek, Lehen Izate sakon bezain ilun hura aitortzen zuenean; egiazko errealitatetzat hura aitortzen zuenean: “Beste garai batean Zaratustrak ere gizonaz harantzago proiektatu zuen bere ilusioa, munduaz-harantzagoko (‘hinterweltler’) guztiek bezalatsu. Sufrimendu eta oinazezko jainko baten lana neritzon munduari orduan. Ametsa neritzon munduari orduan, eta jainko baten poesi asmakizuna; ke koloreztatua izaki jainkokiro asetugabe baten begiratuaren aurrean”. “Mundu hau, betiere inperfektua, irudia, eta betiereko kontraesan baten irudi inperfektua —atsegin hordia bere sortzaile inperfektuarentzat: —hala eritzi nion beste garai batean munduari. Eta hala neuk ere garai batean gizonaz harantzago proiektatu nuen neure ilusioa, munduaz-harantzagoko guztiek bezalatsu”.

Orduan aipatzen zen Lehen Izatezko barne mundu hura, ordea, ez da “ein himmlisches Nichts” besterik, ezerez zerutar bat, orain ikusten duenez. Uste haiek denak ez ziren lur honetan etsi ezin zuenaren, azkena eta absolutua nahi zuenaren, ihespidea besterik, etab., bere autokritikan jarraitzen du Nietzschek.

Horixe da kuestioa: Eboluzio baten buruko aldakuntza bat eta autokritika guztiz sibilino bat ikusi behar ote da Nere Sinestea-n ere?» (Joxe Azurmendi, Schopenhauer, Nietzsche, Spengler Miranderen pentsamenduan, Susa, Zarautz, 1989. 66-68 orr.). 

Izugarria da ikertzearen ikertzeaz norbaitek artista baten obra Azurmendik Mirandenera ezagutzen duen punturaino ezagutzen duenean. Gogoan dut Denzel Washingtoni entzun niola behin Malcom X antzezteko hainbeste sartu zela Malcolmen baitan, ze uste zuen bera bezala pentsatzera heldua zela eta, elkarrizketan bertan, argi zuria eta beltzari buruz hizketan hasten zen… Malcolm bezala. Ederra da hori gertatzen denean eta berehala ikusiko dugu Joxe Azurmendiri susmo txarra pizten zizkioten horiek bazeudela Miranderen artikuluan. Gogoan dut duela ez gehiegi poz beharbada megalomano bat sentitu nuela Azurmendi berarekin gertatutako antzeko pasadizo batekin. Aspaldiko euskal literatura aldizkari batean —garai benetan marrulleroetakoa— idazle batek esaldi bat jartzen zuen zegamarraren ahotan eta irakurri eta ondoan neukan lagunari esan nion inolako zalantzarik gabe: «Joxek ez zuen hori esan». Aldizkariaren hurrengo alean bertan, Azurmendiren artikulua horrela hasten zen: «noizpait esana baldin banaiz “joan den mendean egiten ziren narrazioak bezalakoak egin behar genituela”, ez dakit zein adieratan edo textuingurutan esango nuen hori, esan. Horrela, beste gabe, tontokeria bat dirudi, egia esateko». 

Sineste konpartitu bat

Datei buruzko Joxeren hipotesia ez zen zuzena, baina zuzen zebilen, argi ikusten ez zuen «die Hinterwelter» aipamen nietzschearrarekin. Baina has gaitezen hasieratik: izenburutik. Artikuluaren izenburua ez da zehazki «Nere sinestea», berehala horrela itzultzeko arrazoiak zentzuzkoak izan daitezkeela berehala  ikusiko dugun arren.

Artikulua 1962ko Ar Stourmeren 6. zenbakian dago argitaratuta, 70. orrialdean, baina orrialdearen argazkian ikusten den bezala, bere izenburua «II» zenbaki erromatarrak dira. Izan ere, idazkia Rigakosek (Remont edo Raymond Jestin), Jon Mirandek eta Goulven Pennaodek (Georges Pinault) sinatzen duten aldizkariaren sekzio bat da, bretoiez «Hor c’hredenn» deitzen dena, hau da, «Gure sinestea» eta atal horretan dauden hiru egileen artikuluak zenbaki erromatarrekin daude zerrendatuta, I, II eta III. Beraz, Miranderena den arren, «Gure sinestea» kolektiboa izateko borondatearekin idatzia izan zen eta, agerikoa den arren Mirande dela pentsamendua aurkezten ari dena, ezin dugu inondik inora baztertu Azurmendik igarritako pentsamenduaren garapena edo aldea, hiru editoreen arteko «adostasun puntua» izatea, beste gabe (talde baten izenean komunikatu bat idatzi duena badaki zeri buruz ari garen). 

Mirandek Morvan Marchali eskainitako «Eusko testigantza» artikuluan horrela hitz egiten du bretoi abertzalearekin izandako elkarrizketez: «elkarrekin izan genituen elkarrizketa luzeei zor diet (…) erlijio baten lehengaia ez bada ere, motibo berriak bai bederen gure literaturgintzarako, eta, are, baita motibo pertsonalak ere neure bizitza eta ekintzarako» eta, batez ere, amaieran Marchalen arimari argi hitz egiten dio: «Zure anaonak beude atsedenean eta elika bitez betiereko jakinduriaz Gwenva horretan, non gu ere, zure dizipuluok, Sukellos-en, Odinen, Ortziren eta are Apoloren leialok, aurkituko baikara beti, denbora eta espazioaren ilusioaren despit». Hau da, arima Gwenvara Inis Gwenva Zorionekoen Irla da, mitologia bretoian joango da bizialditik bizialdira jakinduria handituko du, eta berton elkartuko da beste arimekin edo, Mirande beraren 1952ko artikuluaren hitzekin esateko, «bizialditik bizialdira, izaki oro gero eta mugatzenago, bereztenago da, gero eta berjakintza gehiago edukiz. Bizialdien ingurua burutzean, izaki bakoitza, Lehengo Batasunera bihurtzen da, bizialdiz bizialdi irabazi duen nortasuna zainduz haatik: orduan bera eta oro da, batera».

«Zer da Hinterweltler horien kontu hau?»

Baina goazen ikustera zer gertatzen den Joxe nahasten zuen pasartearekin: «Zer da Hinterweltler horien kontu hau? Bistan dago Zarathustraren aipamen bat dela. Baina ez dut batere garbi ikusten parentesiaren sentidoa». Goulven Pennaodek birritan itzuli du artikulu hau, 1976an Txomin Peillenek eskatuta eta 2000. urtean Rennes II unibertsitateko ikerlarientzat, jasoa baitago Francis Favereauk idatzitako» Goulven Pennaod, Jon Mirande et la Bretagne» artikuluan. Baina kontua da bi aldi horietan, Pennaodek, hitz bat desagerraraztea erabaki duela; «dreistvedelourien» hitza, hain zuzen ere, irakurleak artikulua plazaratu zuen aldizkariaren orrian ikusiko duen bezala. Favereauren artikuluak jasotzen duen Pennaoden gutun batean, honek esaten du «Artikulu horren estiloa aski traketsa da; baina ez da ahantzi behar garai hartako bretoierazko hiztegi intelektualaren eskasia eta orduko zailtasuna kontzeptu abstraktuak, hau da, inkonkretuak, erabiltzeko». Zalantzarik gabe, hala da, baina horrek ez du justifikatzen hitz horren ezabaketa eta ez naiz ausartzen hori egiteko Pennaoden motiboei buruz espekulatzera. 

Bretoieratik Miranderen artikuluak itzultzen ibili den Padrig an Habaskek hauxe esan zigun «Gure sinestea» artikuluari eta «dreistvedelourien» hitzari buruz: 

«Gaizki pasatu dut psikologiarekin zerikusia duten hitz batzuekin. Orain, bretoieraz, bi joera daude: hizkuntza bretoi edo zeltako elementuez egindako neologismoak aukeratzen dituztenak eta bretoieraz moldatutako nazioarteko hitzak erabiltzen dituztenak. Egia esan, usadioa bion artekoa da. Baina autoreak testu honetan erabiltzen dituen arimari eta izpirituari buruzko terminoek, batzuentzat, ez dute iraun, eta alferrik saiatu nahiz behin baino gehiagotan hurbilpenak egiten… 

Horrela:

an imbourc herezh dreist (aurrizkia + eneoniel gainean, psikologikoa)?

dreistvedelour, dreist + bedelour (mundialista)».

Hala, bada, Habaskek hitza «surmondialistes» bezala itzuli du eta Joxe Austin Arrietak «munduaz-haraindizale» euskal ordaina eman dio.

Nietzschek Honela mintzatu zen Zaratustra obran Hinterweltler hitza sortu zuen Hinterwäldler hitzarekin egindako analogiaren bidez: Hinterwald basoaren atzeko aldea litzateke eta, beraz, Hinterwäldler basoaren atzealdean bizi dena, izan daitekeena «troglodita» edo «aldeanoa», baina Nietzscherentzat, «metafisikoa» dena. Beraz, Andres Sánchez Pascual itzultzaile apartaren lanari esker, badakigu Hinterweltler hitza asmatu zuela Nietzschek haraindiko munduetan sinesten dutenei buruz aritzeko. 

Hala, bada, Mirande hainbat Hinterweltlerek gorputzari dioten begirune faltaz ari da pasarte honetan «Horregatik, nahiz gorputza gauza iragankor eta bigarren mailakoa izan, Arimarekin erkatuz betiere hiltzera berez-doana, arima, berriz, beste plano batera iraganen delarik, ez da, haatik, gure gorputz hau, inola ere mespretxagarri, zenbait erlijio-sineslek egin ohi duten bezala, baizik eta, aitzitik, aintzat hartu beharra dago gure nortasun kontzientearen oinarri gisa, eta ondorioz, munduaz-haraindizale ororen diskurtsoen despit («die Hinterweltler»), aintzatespena zor diegu gure gorputzaren funtsezko tasunei, zeinak baitira Arimaren sinbolo eta armarri –baita tasunik ezdeusen eta apalenak berak ere, baina batez ere sakonenak: hots, sexuaren zentzua (gaelikoaz: rhyw, ingelesez Sexus, ikus kruoptadia II, 1883, 265: emakumeak, hordi zelarik / bere sexuaren giltza galdu zuen…) eta Arrazaren zentzua». Hala, bada, ez dago argi Miranderen sinesmenean Arima –baita Pennaod eta Rigakosenean– Zorionekoen Irlara doan edo Lehen Izate nietzschearrarekin bat egitera, baina Joxek lanbrotute ikusten zuen pasartea doi bat argitzen dela iruditzen zait eta, zentzu horretan, «Gure sinistea» artikuluak orain gehiago bat dator beren anaonak, denborak jakintsuago bihurtuta edo denbora eta espazioaren ilusioaren despit, Tir Na Nócen edo Gazteen Lurrean elkartuko direla uste duten druida hidro-ezti edaleekin. 

Hori iruditzen zait niri, baina kontutan hartuta Nietzscheri buruz dakizkidanetako asko Azurmendi berari esker ikasi ditudala, honaino nire ekarpena, beharbada, zorte pixka batekin, bihar etorriko da beste norbait, denborak jakintsuago bihurtuta. Etorkizuneko lan horiek laguntzeko asmoz, kasu honetan jarraian ematen ditugu euskaraz Joxe Austin Arrietak egindako itzulpenarekin batera, Txomin Peillenek 1976an egindakoa, jatorrizko artikulua bretoieraz, Rennes II unibertsitateko lagunek emandako frantsesezko bertsioa eta Padrig an Habaskek egindako frantsesezko itzulpena.

Mirandek arrazoi bazuen eta arimaren kontzientzia gorputza bada eta, Xalbadorren metafora ederra aldatuz hona, herria bda gorputza eta hizkuntza bihotza, bedi etorkizunean arima bidea gorputzak bere ezagutza izan dezan. 

2022ko urrian, Iruñean

Hor c’hredenn: II

KREDIÑ a ran en ene evit reiñ dezhañ e anv boutin lese ez on kendrec’het ez eus e pep boud ur perzh bredel (psychical) ha n’eo ket ar psukhē-se, e-giz ma lavar an hollzanvezourien mekanikelour, un addarvoudenn nemetken eus an danvez (eus an empenn evit an den hag al loened all), met, er c’hontrol, ez eo-eñ distag, en e zoare bezañ donañ, diouzh an darvoudennoù strilhouriezhel ha naturoniel boutin (d’am meno-me, eo bet anataet an dra-se, e doare pe zoare, gant an dembourc’herezh dreisteneoniel), ken e c’hellfed lavarout ez eo an ene, en ur ster strizh, ar gwirvoud n’eus nemetañ. Ya, mont a rin betek lavarout ez on techet da grediñ, a-wizhioù, ez eo va ene-me ar gwirvoud n’eus nemetañ…

EN ENEP d’ar pezh a gelenn kenreizhadurioù usvedoniel zo (re India da skouer) e kredan-me ez eo personel an ene-se, en un doare bennak da nebeutañ, rak ne nac’han ket ez eus ivez un neuz etrevredel dezhañ, hogen, en enep d’ar pezh a gelenn ar gristeniezh, e kredan e oa anezhañ kent ma voemp ganet er bed-mañ, hag ez oa en-oberiant – evel ma vo anezhañ goude ma vimp marvet er bed-mañ. Ne fell ket din lavarout avat e kredan en treuzannezerezh-ene, lese e vefe ret da bep ene tremen dre un dreistniver a gorfoù er bed-mañ, lerc’h-ouzh-lerc’h, o vezañ divizet pep enkorfadur gant hon dellidoù buhezegezhel er vuhez a-raok (kolennadurezh ar ćhKarma). Me a gred kentoc’h – evel m’o doa meizet marteze an Drouized kelt kozh – e vev hon ene personel un dreistniver a vuhezioù war vedoù disheñvel o danvez, war blaenennoù disheñvel ar gwirvoud, ha, marteze, ma n’eus ket a amzer enni hec’h unan, kempred eo an holl vuhezioù-se, met ur gudenn all eo kement se…

MET war bep plaenenn, war bep hini eus ar «bedoù»-se, e vez ret bezañ ur c’horf danvezel d’an ene, peogwir e c’heller lavarout n’eo, pep tro, ar c’horf-se tra estr eget emskiant an ene; an un doare en deus hemañ d’en em anavezout («Furv ar c’horf eo an ene» eme Aristotelēs). Abalamour da se, daoust d’ar c’horf bezañ un dra dibad hag a eil rank, mar menner, e-keñver an ene – tonket da «vervel» ma’z eo, hervez ma tremen an ene d’ur blaenenn all – n’eo ket da zisprizout e-giz ma ra tud kravezel zo, met, er c’hontrol, e tle bezañ anavezet evel diazezad ret hor personelezh emskiantek, hag alese, en desped da brezegennoù an dreistvedelourien («die Hinterweltler») e rankomp dougen bri d’e berzhioù anienel, hag i arouez hag ardamez anien an Ene – zoken ar re zisterañ hag izelañ, met da gentañ holl ar re zonañ ha pouezusañ : fellout a ra din lavarout skiant ar rev (Kb. rhym, Sz. sexus, s. Kruptádia II, 1883, 265 : Or voéz a pe uè mèù / Golla en alhué ag i rèù…) ha skiant ar Ouenn. Nac’h talvoudegezh ar skiantoù-se e sigur dreistelezh ar «spered», ne vefe nemet un dreisoni hag ur sotoni, rak «nep piv a venn drevezañ an ael a zrevez ar mil».

DRE MA kredan en ene, ha ret e vo din krediñ e Doue ? Ur gudenn all eo, peurzisheñvel d’am meno. Evidon-me, va ene a zo a-walc’h dezhañ e unan. Koulskoude, pa vez poan e unanidigezh o pouezañ warnañ, e vez techet neuze da enoriñ an doueed, ne vern hag i a vefe frouezh un hiraezh nemetken, pe koun hag heklev eneoù harozed ar meuriad, o kenderc’hel da vezañ war blaenennoù all ar Boud.

Jon Mirande
Paris, 25/12/1962
«Hor c’hedrenn: II» jatorrizko artikulua, Ar Stourmer aldizkaria,
1962. urtea, azaroa-abendua, 6. zenbakia, 70. orrialdea.

Fraidea eta Herioa, Frantzia, anonimoa, XVI-XVII. mendea

Nere sinestea

Ariman sinesten dut bere izen arrunta eman behar baitzaio; erran nahi dut izaki bakoitzean alderdi psikiko bat ba­ dagoela; konbentzitua nago, eta materiazale mekanizaileek diotenez bestalde, psukhê hori ez dela ekaiaren gain-fenomenu bat abere eta gizakentearentzat, baina aitzitik, fisika-kimika al­daketez oso bestelakoa, bere izate barnatsu eta sakonean. Nere ustez, parapsikologiazko ikerketen bidez, gisa batez edo bestez, hori probatu izan da. Esate baterako, erran genezake arima errealitate bakarra eta bakoitza dela. Bai; nire Arima neure errealitate bakoitza eta bakarra dela sinets nezake…

Metafisika sistema batzuek irakasten dutenaren aitzitik (adibidez, Indietan), arima hori bakoitzarena dela sinestuko nuke gisa batez bederen, zeren ez diodan ukatzen psuke-arte­ko iduria, baizik kristau ikasbidearen aitzitik, gure lurreratzea gabe, gure sortzea gabe izaten zela uste dut eta benetan bizi zela eta gure heriotzaren ondotik mundu honetan biziko dela. Ez dut erran nahi, hala ere, metenpsikosian sinesten dudala; erran nahi bailuke, arima bakoitzak gorputz, batetik bestera tai gabe aldatu behar lukeela bere aitzineko bizitzako moral merezimenduak haragitze, bakoitza eratuz. (Karma-ren ikasbidea.) Kelta druida aintzinekoak ohartu ziren bezala, uste dut gure bakoitzaren arimak bizitza asko dituela eramaten mundu material desberdinetan, hein desberdinetan, baina «garai» absolutorik ez denaz gain, bizitza guziak garai berekoak dira, denbora berean gertatzen, baina hori beste kontu bat da…

Hein bakoitzean, «mundu» bakoitzean, arimak gorputz aragidun bat izan behar du, zeren aldi bakoitzean erran genezake arimaren kontzientzia dela gorputza: arimak bere ezagutza izan dezan bidea (Aristotelek zioen arima gorputzaren idu­ria, itxura dela). Horregatik, nahiz gorputza gauza iragankor eta bigarren mailako den, Arimari berdinduz nahi bada, sines­lari batzuek dagiten bezala, ez da mespretxatu behar hiltzera behartua baldin bada, arima beste plan edo hein batera iragaiten delarik. Aitzitik, gure nortasun ezagutuaren oinarri bezala ezagutarazi behar da, eta hortik («Die Hinterwelter»), hots, me­tafisikalarien mintzaldien gatik bere izatezko indarrak ohoratu behar dizkiogu, horiek baitira, nahiz azalezko nahiz apaleko, erro sakon eta beharrezkoenak: erran nahi dut, sexuaren ezagutza eta etniaren kontzientzia. Gogoaren gainbegia gatik, zentzu horien ukatzea ez lizateke engainu eta astakeria baizik, ze­ren «aingerua egin nahi duenak animalea egin dezake».

Ariman sinesten badut, Jainkoetan sinetsi beharko ote dut? Nere ustez, hauzi oso desberdina da. Neretzat, nere arima aski zait. Halere, bere batasunaren nekeak astun egiten dionean, Jainkoak ohoratzera zirikatua da, nostalgia baten uztak edo klaneko giza handien arimen oihartzuna gure izatearen beste planetan bizitzen direnak balira bezala.

Jon Mirande
Goulven Pennaoden frantsesezko itzulpenetik
Txomin Peillenen euskarazko itzulpena
Mirande-ren idazlan hautatuak obrarako (Gero, Bilbo, 1976)

«Hor c’hedrenn: II»,  artikuluaren jatorrizko bertsioa, Ar Stourmer, 1962. urtea, azaroa-abendua, 6. zenbakia, 70. orrialdea

Notre conviction

Je crois à l’âme pour lui donner un nom commun donc je suis convaincu qu’il existe dans chaque être une qualité psychologique et non pas ce ψùχη, comme le prétendent les tenants d’un matérialisme mécanique, simple épiphénomène de la matière (du cerveau pour l’être humain et les autres animaux), mais, au contraire, qu’elle est distincte, dans sa manière d’être la plus profonde, des phénomènes chimiques et physiologiques communs (à mon avis, cela a été démontré, en dernière analyse, par la recherche parapsychique), si bien que l’on pour rait dire que l’âme, au sens strict, est la seule réalité. Oui, j’irais jusqu’à affirmer que je suis parfois tenté de croire que mon âme à moi est la seule réalité…

À l’inverse de ce qu’enseignent certains systèmes métaphysiques (ceux de l’Inde, par exemple), je crois, quant à moi, que cette âme est personnelle, du moins d’une certaine façon, car je ne nie pas qu’elle ait également une forme interpsychique, mais, à l’inverse de l’enseignement du christianisme, je crois qu’elle préexiste à notre naissance et qu’elle est de nature active comme elle continuera d’exister après notre mort ici-bas. Je ne veux pas signifier, cependant, que je crois en la métempsycose, c’est-à-dire à la nécessité pour toute âme de transiter successivement par un grand nombre de corps terrestres, chaque réincarnation étant dépendante de nos mérites moraux dans une vie antérieure (enseignement du Karma). Moi, je crois plutôt comme l’avaient peut-être saisi les anciens Druides celtes que notre âme personnelle vit quantité de vies dans des mondes dont la matérialité est différente, sur différents plans de la réalité, et peut-être, si le temps n’existe pas en soi, ces vies coexistentelles, mais c’est là un autre problème… 

Mais sur tous les plans, dans chacun de ces « mondes », il faut que l’âme ait un corps maté- riel, parce que l’on peut dire que ce corps n’estriend’autre, à chaque fois, que la conscience de l’âme, la façon dont celle-ci se reconnaît (« L’âme est la forme du corps » a dit Aristote). C’est pourquoi, bien que le corps soit chose éphémère et secondaire, si l’on veut, au regard de l’âme destiné qu’il est à « mourir », dans la mesure où l’âme passe sur un autre planil n’est pas méprisable, comme le pensent les gens d’esprit religieux, mais, bien au contraire, il doit être reconnu comme le fondement nécessaire de notre personnalité consciente, et par- tant, malgré les discours des… (die Hinterweltler), nous devons respecter ses qualités instinctives qui sont le symbole et l’emblème de l’Ame même les plus humbles et les plus modestes, mais tout d’abord les plus profondes et importantes : je veux dire la science du sexe (gallois rhyw...) et la science de la Race. Nier la valeur de ces sciences sous prétexte de la supériorité de l’« esprit » ne serait que traîtrise et sottise, car « quiconque veut faire l’ange fait la bête». 

Parce que je crois à l’âme, devrai-je croire en Dieu ? C’est un autre problème, entièrement distinct à mon sens. Pour moi, l’âme se suffit à elle-même. Cependant, lorsque le mal de l’unité pèse sur elle, elle a alors tendance à honorer les « dieux », qu’il s’agisse seulement du fruit d’une nostalgie ou du souvenir en forme d’écho des héros de la tribu, qui continuent d’exister sur d’autres plan de l’Être.

Jon Mirande
«Goulven Pennaod, Jon Mirande et la Bretagne»,
Francis Favereauk 2000. urteko Lapurdum aldizkariaren 5. zenbakian
dagoen artikuluan dagoen Goulven Pennaoden bretoierazko bertsiotik
Rennes II ikerketa laborategiko kideek egindako itzulpena

«Hor c’hedrenn: II»,  artikuluaren jatorrizko bertsioa, Ar Stourmer, 1962. urtea, azaroa-abendua, 6. zenbakia, 70. orrialdea

Notre conviction: II

JE CROIS en l’âme pour lui donner son nom commun de là je suis convaincu qu’il y a en chaque être une qualité psychique et ce n’est pas ce psukhe, comme le disent les panmatérialistes mécanistes, un épiphénomène seulement de la matière (du cerveau pour l’homme et les autres animaux), mais, au contraire, qu’elle est détachée, dans sa manière d’être la plus profonde, des phénomènes chimiques et physiques ordinaires (à mon avis ceci a été révélé d’une manière ou d’une autre , par la recherche «sur psychologique»), tellement que l’on pourrait dire que l’âme est, au sens strict, la seule réalité. Oui, j’irai jusqu’à dire que je suis enclin à croire, parfois, que mon âme propre est la seule réalité qui existe…

A L’INVERSE de ce qu’enseignent certains systèmes métaphysiques (ceux de l’Inde par exemple) je crois, moi, que cette âme est très personnelle, d’une certaine manière au moins, car je ne nie pas qu’elle a aussi un aspect interpsychique, mais, au contraire de ce qu’enseigne le christianisme, je crois qu’elle existait avant que nous ne fumes mis dans ce monde, et qu’elle l’était de manière active comme elle existera après que nous soyons mort en ce monde. Mais je ne veux pas dire que je crois à la métempsycose de l’âme, selon laquelle il faudrait à l’âme passer par un nombre incroyable de corps en ce monde, l’un après l’autre, chaque incarnation étant décidée par nos mérites moraux dans la vie précédente (l’enseignement du Karma). Je crois plutôt comme l’avaient compris peut-être les anciens Druides celtes que notre âme propre vit un nombre incroyable de vies sur des mondes de matière différente, sur les diverses plaines de la réalité, et, peut-être, s’il n’y a pas de temps en elle-même, toutes ces vies sont contemporaines, mais cela constitue un autre problème…

CEPENDANT sur chaque plaine, sur chacun de ces «mondes»-là, il faut être un corps matériel à l’âme, puisque l’on peut dire chaque fois que ce corps n’est rien que la conscience de l’âme, celui-ci a la même façon de se reconnaitre («L’âme est la forme du corps» dit Aristote). A cause de cela, et bien que le corps soit une chose éphémère et de deuxième ordre, si l’on veut, par rapport à l’âme voué à mourir qu’il est, comme l’âme passe à une autre plaine il n’est pas à mépriser comme le font certaines personnes religieuses, mais ,au contraire il doit être reconnu comme socle obligatoire de notre personnalité consciente, et de là, en dépit des discours des surmondialistes («die Hinterweltler») nous devons rendre hommage à ses qualités essentielles, qui sont le symbole et l’écusson de l’Ame même les plus insignifiantes et basses, mais tout d’abord les plus profondes et importantes : je veux dire le sens du sexe (gallois rhyw, Anglais Sexus, voir kruptadia II, 1883, 265 : Une femme alors qu’elle était soûle/Perdit la clef de son sexe…) et le sens de la Race. Renier la valeur de ces sens en prenant prétexte de la supériorité de «l’esprit», ne serait qu’une traîtrise et une bêtise, car «quiconque veut imiter l’ange imite la bête».

ETANT DONNÉ que je crois en l’âme, est-ce qu’il me faudra croire en Dieu ? C’est un autre problème, complètement différent à mon avis. Pour moi mon âme se suffit à elle-même. Cependant, quand le mal de son union lui pèse dessus, elle est alors encline à honorer les dieux, qu’importe qu’ils soient les fruits de la hâte simplement, ou le souvenir et l’écho des âmes des héros de la tribu, qui continuent à etre sur les autres plaines de l’Etre.

Jon Mirande
Padrig an Habeskek 2022ko irailean
Deabruaren Eskolarako bretoieratik egindako itzulpena 

 

Note du Padrig an Habask traducteur en français:
J’ai eu du mal avec certains mots qui ont rapport à la psychologie. Maintenant, en breton, il y a deux tendances : ceux qui choisissent des néologismes faits d’éléments de langue bretonne ou celtiques et ceux qui utilisent des mots internationaux adaptés en breton. En réalité, souvent l’utilisation est un peu entre les deux. Mais les termes sur l’âme et l’esprit qu’utilisent l’auteur dans ces textes, pour certains, n’ont pas perduré et j’ai eu beau fouiller je propose à quelques reprises des approximations…
Ainsi pour :
an imbourc’herezh dreist (préfixe sur, au dessus de + eneoniel, psychologique) ?
dreistvedelour, dreist + bedelour (mondialiste)

«Hor c’hedrenn: II»,  artikuluaren jatorrizko bertsioa, Ar Stourmer, 1962. urtea, azaroa-abendua, 6. zenbakia, 70. orrialdea